پوکی استخوان به معنی استخون‌های پوک است که به آن استئوپروز نیز گفته می‌شود. پوکی استخوان، زمانی روی میدهد که استخوان‌ها مقادیر زیادی از پروتئین و املاح سازنده خود به‌ویژه کلسیم را از دست بدهند.
در طول زمان، توده استخوانی و در پی آن قدرت استخوان، کم می‌شود و در نتیجه آن استخوان‌ها شکننده شده و به سادگی می‌شکنند.
در فرد مبتلا به پوکی شدید استخوانی، حتی یک عطسه یا حرکتی ناگهانی برای شکستن استخوان، کافی است. از این رو جلوگیری از پوکی استخوان می تواند به طور چشمگیری در کاهش این عوارض نقش داشته باشد.
در این مقاله ابتدا به توضیح دقیق پوکی استخوان و سپس به علت ها و علائم پوکی استخوان و تشخیص آن میپردازیم و در انتهای مقاله درمان های جدید و موثر پوکی استخوان را بیان میکنیم
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان مشکلی جدی برای سلامت جامعه و عامل بسیاری از شکستگی‌ها به‌ویژه در سالمندان است. این شکستگی‌ها که اغلب از اولین علائم پوکی استخوان هستند، که می‌توانند هر استخوانی را درگیر کنند، اما شایع‌ترین محل‌های شکستگی عبارت‌اند از: مفصل ران، ستون مهره‌ها و مچ دست.
شکستگی‌های لگن و ستون مهره‌ای توجه خاصی را به‌خود جلب می‌کنند زیرا تقریباً همیشه نیاز به بستری شدن و عمل جراحی بزرگ دارند و ممکن است منجر به سایر عوارض جدی نظیر ناتوانی دائمی و حتی مرگ شوند.
برای درک علت پوکی استخوان، فهمیدن اساس استخوان‌سازی مفید است. استخوان، بافت زنده ای است که دائماًدر طی فرایند دو مرحله‌ای (بازجذب و ساخته شدن) که در طول زندگی روی میدهد، در حال نوسازی است. در مرحله بازجذب، استخوان قدیمی تجزیه و به‌وسیله سلول های به نام “استئوکلاست” برداشته می‌شود. در مرحله استخوان‌سازی، سلول هایی به نام “استئوبلاست” برای جانشین‌سازی استخوان قدیمی، اقدام به ساختن استخوان جدید می‌کنند. در طی کودکی و اوایل بزرگ‌سالی، استخوان، بیشتر تولید می‌شود تا برداشت و در نتیجه به حداکثر میزان و قدرت خود در اواسط 30 سالگی می‌رسد.
پس از آن، سرعت از دست دادن استخوان بیش از ساخته شدنش می‌شود و لذا مقدار کلی استخوان بدن به آهستگی شروع به کاهش می‌کند. اکثر موارد پوکی استخوان، به‌موازات فرایند طبیعی پیری روی میدهد. این مورد به معنی پوکی استخوان اولیه شناخته می‌شود.
علت پوکی استخوان می‌تواند بیماری های دیگر یا استفاده طولانی‌مدت داروهای موجب پوکی استخوان نیز به وجود آید که در این صورت نوع ثانویه، نامیده می‌شود.
پوکی استخوان، اغلب اوقات در افراد مسن‌تر و در زنان بعد از یائسگی، روی میدهد و تقریباً نیمی از مردان و زنان بالای 75 سال را درگیر می‌کند. بااین‌حال، پوکی استخوان در زنان 5 برابر بیشتر از مردان است. زیرا زنان استخوان‌های کوچک‌تر و ظریف‌تری از مردان دارند. دیگر علت پوکی استخوان در زنان پس از یائسگی (معمولاً حوالی 50 سالگی)، این است که که تولید هورمون محافظ استخوان به نام استروژن قطع می‌شود، و آن ها با سرعت بیشتری توده استخونی را از دست می‌دهند.
در 5-7 سال پس از یائسگی، زنان ممکن است حدود 20٪ توده استخوانی خود را از دست بدهند. بااین‌حال، حوالی سنین 65-70، مردا و زنان با سرعت مشابهی، توده استخوانی خود را از دست می‌دهند. به‌موازات افزایش تعداد مردانی که به سنین بالاتری می‌رسند، هشدار بیشتری به چشم می‌خورد و پوکی استخوان در مردان نیز معضل مهم بهداشتی محسوب می‌شود.
عوامل پوکی استخوان
تعدادی از عوامل، خطر ایجاد پوکی استخوان را افزایش می‌دهند که عبارت‌اند از:
- سن: افزایش سن یکی از عوامل مهم پوکی استخوان است و احتمال آن با پیرتر شدن افراد و از دست دادن بافت استخوانی،رابطه مستقیم دارد.
- جنسیت: پوکی استخوان در زنان به علت اینکه جثه کوچک‌تر و لذا حجم استخوانی کمتری دارند، احتمال بیشتری دارد. آنها همچنین با افزایش سن، بافت استخوانی خود را سریع‌تر، از دست می‌دهند. درحالی‌که در زنان در طول زندگی به‌طور شایع 30-50٪ توده استخوانی کاهش می‌یابد، مردان فقط 20-33٪ آن ار از دست می‌دهند.
- نژاد: زنان ایرانی و آسیایی، در معرض خطر بیشتری برای پوکی استخوان هستند، اما امکان ابتلای زنان امریکایی- افریقایی و اسپانیایی تبارها نیز وجود دارد.
- پیکربندی: زنانی که استخوان‌های کوچک و ظریف‌تری دارند، بیشتر مستعد ابتلای پوکی استخوان هستند.
- یائسگی زودرس: پوکی استخوان در زنانی که عادات ماهیانه آنان به‌علت مسائل ارثی، جراحی، یا فعالیت فیزیکی زیاد زودتر قطع می‌شود بیشتر است، این زنان ممکن است در اوایل زندگی خود مقادیر زیادی از توده بافت استخوانی را از دست بدهند. حالاتی نظیر بی‌اشتهایی و پرخوری عصبی نیز از عوامل یائسگی زودرس و پوکی استخوان میباشد.
- سبک زندگی: افراد سیگاری یا الکلی یا افرادی که به‌اندازه کافی فعالیت ندارند، احتمال بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان دارند.
- تعذیه: افرادی که کلسیم یا پروتئین کافی دریافت نمی‌کنند احتمال مبتلا شدن به پوکی استخوان در آنها بیشتر است. به‌همین علت افرادی که دائماً رژیم می‌گیرند برای پوکی استخوان، مستعدتر هستند.
علائم پوکی استخوان
علائم پوکی استخوان اغلب بیاری «بی‌سروصدا» نامیده می‌شود؛ زیرا از دست دادن استخوان بدون هیچ علائمی روی میدهد. مردم اغلب نمی‌دانند مبتلا به این بیماری هستند تا زمانی‌که استخوانی بشکند، آن هم درپی زمین خوردن خفیفی که به‌طور معمول نباید موجب شکستگی شود.
از علائم پوکی استخوان که شایع است میتوان به شکستگی فشرده مهره نخاعی اشاره کرد. این نوع شکستگی حتی می‌تواند به دنبال فعالیتی به ظاهر معمولی مانند خم شدن یا چرخیدن برای بلند کردن جسمی سبک روی دهد.
علائم پوکی استخوان بصورت شکستگی‌ها می‌توانند کمردرد شدیدی ایجادکنند اما گاهی مواقع فرد متوجه آنها نمیشود. به‌هرحال واقعیت آن است که مهره‌ها روی همدیگر می‌خوابند و قد شخص اندکی کوتاه می‌شود. همچنین از علائم پوکی استخوان در زنان سالخورده، ظاهر کوژپشتی آن ها است که گاهی کوهان بیوه‌زنان نامیده می‌شود، این مساله ناشی از این اثر پوکی استخوان روی مهره‌ها است.
تشخیص پوکی استخوان
گروه‌های مشخصی از پزشکان ممکن است آموزش و تجربه بیشتری از دیگران در تشخیص و درمان پوکی استخوان داشته باشند که عبارت‌اند از: متخصصین طب سالمندی که در درمان سالمندان تخصص دارند؛ متخصصین غدد داخلی که در درمان بیماری‌های غدد درون‌ریز بدن (غدد وهورمون‌ها) تخصص دارند و جراح ارتوپدی که شکستگی‌ها را در پوکی استخوان، درمان می‌کنند.
بیشتر بخوانید: جراحی ارتوپدی چیست و چه درمان های انجام میدهد؟
پزشک قبل از تشخیص پوکی استخوان ، معمولاً از بیمار شرح‌حال کامل تهیه می‌کند؛ سپس معاینه فیزیکی انجام میدهد و عکس برداری و نیز آزمایش‌های خون و ادرار درخواست می‌کند تا بیماری‌های دیگری را که عامل پوکی استخوان میشوند، پیدا کند.
شما می‌توانید سوالات خود را از بهترین پزشکان متخصص بپرسید
سنجش تراکم استخوان برای تشخیص پوکی استخوان
پزشک همچنین ممکن است برای تشخیص پوکی استخوان درخواست آزمایش سنجش تراکم استخوان کند. این کار تنها راه پی‌بردن به وجود پوکی استخوان است زیرا همان طور که گفته شد علائم پوکی استخوان قبل از ایجاد شکستگی نمایان نمیشود! سنجش تراکم استخوان همچنین نشان‌دهنده پوکی استخوان شدید و میزان گسترش بیماری است.
ابزارهای تشخیصی متعددی برای سنجش تراکم استخوان وجود دارد. تصویربرداری با پرتو ایکس یکی از آنهاست گرچه حداقل صحت و درستی را برای تشخیص اولیه پوکی استخوان دارد؛ زیرا از دست دادن استخوان را تا زمانی‌که بیماری پیشرفته نشده است و اکثر آسیب استخوانی به انجام نرسیده، نشان نمی‌دهد.
دو ابزار دیگر که به احتمال بیشتری، می‌توانند به تشخیص پوکی استخوان در مراحل اولیه خود کمک کنند ، سی. تی. اسکن و دستگاه‌هایی به نام تراکم‌سنج استخوان (دانسیتومتر) هستند که به‌طور ویژه، برای سنجش ترام استخوان، طراحی شده‌اند.
بیشتر بخوانید: سرطان استخوان چیست و چه نوع سرطان‌هایی از استخوان‌ها نشأت می‌گیرند؟
بهترین روش سنجش تراکم استخوان
در روش تشخیص پوکی استخوان با سی تی اسکن ، تهیه تعداد زیادی عکس از زوایای گوناگون ، امکان دستیابی به تشخیص قطعی پوکی استخوان،را بیشتر می کند اما میزان زیادتری از پرتو ایکس را در مقایسه با روش‌های دیگر به کار می‌برد. صحیح‌ترین و پیشرفته‌ترین تراکم‌سنج‌ها از روشی به نام جذب‌سنجی انرژی دوجانبه پرتو ایکس (DEXA) استفاده می‌کنند. در اسکن DEXA، تابش دوگانه پرتو ایکس تصاویری از ستون مهره‌ای، لگن، یا کل بدن می‌گیرد که حدد 20 دقیقه زمان لازم دارد، بدون درد است و بیمار را در معرض میزان کمی تابش (حدد یک‌پانزدهم عکس ساده سینه) قرار میدهد.
پزشکان تراکم سنجی را برای کسانی که در معرض عوامل پوکی استخوان قرار دارند توصیه می‌کنند. افراد باید با پزشکان خود، درباره علت های پوکی استخوان، صحبت کنند و بپرسند چه زمانی لازم است تحت این آزمایش قرار گیرند.
به‌طور ایده‌آل بایستی زنان در یائسگی تحت سنجش تراکم استخوان قرار گیرند و این سنجش به صورت دوره‌ای، بسته به وضعیت استخوان‌هایشان تکرار شود. مردان بایستی در حدد 65 سالگی تحت این آزمایش قرار گیرند. مردان و زنانی که عوامل خطرزای بیشتری دارند نظیر مصرف داروهای عامل پوکی استخوان، ممکن است لازم باشد زودتر تحت این آزمایش قرار گیرند.
جلوگیری از پوکی استخوان
ساختن استخوان‌های قوی به‌ویژه قبل از 35 سالگی و حفظ سبک زنگی سالم، بهترین روش‌های جلوگیری از پوکی استخوان هستند. هرچه زودتر در طول زندگی، توده استخوانی بیشتری ساخته شود و بعدها نیز سرعت از دست دادن استخوان کاسته شود، در پیشگیری از پوکی استخوان، مؤثرتر خواهد بود.
توجه به نکات زیر در جلوگیری از پوکی استخوان مفید واقع می‌شود:
- متخصصین مصرف روزانه 1500 میلی‌گرم کلسیم را برای جلوگیری از پوکی استخوان در نوجوانان، زنان باردار یا شیرده، سالخوردگان (بالای 65 سال)، و زنان بعد از یائسگی توصیه کرده‌اند. سایرین بایستی 1000 میلی‌گرم در روز مصرف کنند. غذاها بهترین منبع مهم کلسیم هستند، شیر، پنیر و ماست، بیشترین مقادیر کلسیم را دارند. سایر غذاها که حاوی کلسیم هستند عبارت اند از: سبزیجات تازه پربرگ، انواع مغزها و ساردین.
- افراد زیادی مخصوصاً آنها که دوست ندارند یا نمی‌توانند غذاهای لبنی بخورند، در رژیم غذایی خود کلسیم کافی دریافت نمی‌کنند و نیازمند خوردن مکمل‌های کلسیم برای جلوگیری از پوکی استخوان می باشند. مکمل ها از لحاظ میزان محتوای کلسیمی، متغیر هستند. آنها که حاوی کربنات کلسیم هستند، بیشترین مقدار کلسیم مفید را دارند. مکمل‌ها باید همراه غذا و با 6-8 لیوان آب در هر روز میل شوند.
- ویتامین D در جذب کلسیم به بدن کمک می‌کند. اکثر ایرانیان دچار کمبود ویتامین D هستند و باید قرص مکمل آن را مصرف کنند. افراد می‌توانند ویتامین D را از نور خورشید با پیاده‌روی سریع (15-20 دقیقه) در هر روز یا از غذاهایی نظیر جگر، روغن ماهی و شیر غنی‌دشه با ویتامین D دریافت کنند. در طول فصل زمستان خوردن مکمل‌های کلسیم لازم می شود که معمولاً میزان آن روزانه 400 میلی‌گرم در روز است. با این وجود باز هم افرا بسیاری کمبود ویتامین دارند
از سیگار کشیدن و نوشیدن الکل پرهیز کنید. زیرا موجب کاهش توده استخوان و کاهش تراکم آن می‌شود.
- فعالیت و ورزش. فعالیت منظم و انجام ورزش باعث استخوان‌سازی و تقویت استخوان‌ها می‌شود پس به نوعی برای جلوگیری از پوکی استخوان ضروری است. فعالیت‌های ورزشی مناسب برای استقامت استخوان‌ها که در آنها استخوان‌ها و عضلات علیه نیروی جاذبه عمل می‌کنند، بهترین فعالیت‌ها هستند که از جمله آنها فعالیت‌های هوازی، دویدن آهسته، پله‌نوردی، تنیس، پیاده‌روی و وزنه‌برداری هستند. گاهی مبتلایان پوکی استخوان، فعالیت آرامی نظیر پیاده‌روی را به دویدن آهسته یا فعالیت‌های سریع هوازی ترجیح می‌دهند تا امکان صدمه کاهش یابد. سعی کنید فعالیت فعالیت ورزشی 3-4 بار در هفته و هر بار حداقل 60-30 دقیقه انجام شود.
بیشتر بخوانید: پوکی استخوان چیست و چگونه میتوان از آن پیشگیری کرد؟
آیا پوکی استخوان درمان می شود؟
درمان پوکی استخوان به این صورت است که باید پیشرفت آن را متوقف کرد و به آهستگی قدرت استخوان را افزایش داد. اکثر افرادی که مبتلا به پوکی استخوان هستند، به‌محض شروع درمان، احساس بهبود می‌کنند. داروهایی که امروزه در دسترس هستند، استخوان می‌سازند، از دست دادن استخوان را متوقف و پیشرفت این بیماری را مهار می‌کنند.
درمان پوکی استخوان
درمان‌های مناسبی برای پوکی اولیه استخوان وجود دارد که اکثر آنها، شامل تجویز دارو هستند. دو داروی پوکی استخوان به نام‌های قرص “آلندرونات” و “کلسی‌تونین” (به شکل اسپری بینی) را سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) تأیید کرده است. آنها برای درمان مبتلایان به پوکی استخوان انتخاب‌های متعدد درمانی را در اختیار می‌گذارند. درمان پوکی استخوان در افرادی که یک بیماری خاص علت پوکی استخوان آن ها بوده است، بر اساس بهبود بیماری زمینه‌ای، متمرکز باشد.
داروهای پوکی استخوان
بهترین درمان پوکی استخوان زنان یائسه، نوع خاصی از دارو ها بنام “درمان جایگزینی هورمون” یا همان “HRT” است که درمان جایگزین استروژن (نوعی هورمون جنسی) نامیده می‌شود.
زنان بسیاری به‌هنگام یائسه شدن ازدرمان پوکی استخوان به روش “درمان جایگزینی هورمون” استفاده می‌کنند تا علائمی نظیر گُرگرفتگی و برافروختگی را تسکین دهد، اما هورمون‌ها تأثیرات مهم دیگری نیز دارند. آنها از زنان در برابر بیماری قلبی که خط اول علت مرگ زنان در بسیاری کشورهاست، محافظت و در بهبود و پیشگیری از پوکی استخوان، کمک می‌کنند.
درمان جایگزینی هورمون، دریافت هورمون استروژن خانم‌ها را افزایش میدهد که به ساختن استخوان جدید و پیشگیری از تحلیل بیشتر استخوان، کمک می‌کند.
با این حال برخی زنان تمایلی به استفاده از این داروی پوکی استخوان ندارند زیرا برخی بررسی‌ها نشان داده‌اند که مصرف هورمون‌ها با افزایش خطر ابتلا به سرطان پستان یا سرطان رحم در ارتباط هستند.
بررسی‌های دیگر نشان می‌دهند که این افزایش خطر، مربوط به افزایش سن است (احتمال ابتلا به سرطان پستان اغلب با افزایش سن زنان بیشتر می‌شود). زنان باید در مورد خطرات ابتلا به پوکی استخوان و نیز خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و سرطان پستان، با پزشک خود مشورت کنند.
شما می‌توانید سوالات خود را از بهترین پزشکان متخصص بپرسید
اکثر زنان داروی “استروژن” را همراه با هورمون ساختگی پروژسترون که هورمون زنانه دیگری است، مصرف می‌کنند. این ترکیب، به جلوگیری از بروز سرطان رحم کمک می‌کند.
دارو های اصلی درمان پوکی استخوان
هم قرص “آلندرونات” و هم “کلسی‌تونین”، در درمان پوکی استخوان استفاده می شوند و جلوی از دست دادن استخوان را می‌گیرند، به استخوان‌سازی کمک می‌کنند و خطر شکستگی را 50٪ کاهش می‌دهند.
آلندرونات (با نام تجاری فوزاماکس) اولین داروی غیرهورمونی برای درمان پوکی استخوان است که سازمان غذا و داروی امریکا آن را تأیید کرده است. این دارو خود را به سلول هایی که خورنده استخوان است، می‌چسباند و از استخوان در برابر این سلول ها، محافظت می کند. استئوکلاست‌ها به بدن در تجزیه بافت استخوانی پیر، کمک می‌کنند.
داروی “کلسی‌تونین” هورمونی است که سال‌های زیادی به‌صورت تزریقی، استفاده می‌شد. نوع جدید آن در بازار به‌صورت افشانه بینی وجود دارد که آن هم فعالیت استئوکلاست‌های خورنده استخوان را آهسته‌تر می‌سازد. عوارض جانبی این داروها کم هستند اما سرعت استخوان‌سازی کلسی‌تونین 5/1٪ در سال است که ممکن است برای تأمین استخون از دست‌رفته در برخی زنان کافی نباشد.
بیشتر بخوانید: سرطان استخوان چیست و چه نوع سرطان‌هایی از استخوان‌ها نشأت می‌گیرند؟
بررسی‌های انجام‌شده روی گروه‌های جمعیتی بزرگ نشان داده است فوزاماکس (آلندرونات) در مدت‌های طولانی بی‌خطر بوده است، اما در مورد تأثیرات مصرف طولانی‌مدت آن اطلاعات زیادی در دسترس نیست. به‌همیت‌علت هنوز داروهای استروژنی، انتخاب اول برای درمان پوکی استخوان زنان است تا به موازات آن پژوهشگران به بررسی درباره داروهای دیگر، ادامه دهند.
داروهای دیگری نیز برای درمان پوکی استخوان استفاده میشوند ، از جمله: بی‌فسفونات‌ها که تجزیه استخوان را همانند آلندرونات، آهسته‌تر می‌کنند، فلورید سدیم، ویتامین D، و تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژنی.
جراحی برای درمان پوکی استخوان
جراحی بیشتر موارد درمان پوکی استخوان برای شکستگی‌هایی است که ناشی از مراحل پیشرفته بیماری هستند. برای شکستگی‌های عارضه‌دار، نظیر شکستگی‌های لگن لازم است، بیمار بستری و تحت عمل جراحی قرار گیرد.
در جراحی جایگزینی مفصل ران، مفصل شکسته برداشته و پروتزی از جنس پلاستیک یا فلز و پلاستیک به‌جای آن گذاشته می‌شود. گرچه جراحی معمولاً به تنهایی موفقیت آمیز است، اما عوارض شکستگی لگن، می‌تواند جدی باشد. این افراد در مقایسه با سایر افراد هم‌سن و سال خود، 5-20٪ بیشتر در معرض خطر مرگ در طول سال اول پس از صدمه هستند و درصد بالایی از افرادی که زنده می‌مانند قادر به بازگشت به سطح فعالیت قبلی خود نیستند و بسیاری دیگر، نمی‌توانند به تنهایی از خود مراقبت کنند و لازم است تحت نظارت افراد خانه یا سرای سالمندان باشند. به‌همین علت درمان پوکی استخوان و انجام مراحل لازم برای کاهش از دست دادن استخوان، امری حیاتی است.
شما می‌توانید سوالات خود را از بهترین پزشکان متخصص بپرسید
درمان های سنتی برای پوکی استخوان
درمان پوکی استخوان به روش جایگزین ،بر روی حفظ استخوان‌های قوی و یا ساختن آنها، متمرکز است. رژیم غذایی سالم که چربی و محصولات حیوانی کمی دارد و حاوی دانه‌ها، میوه‌جات و سبزیجات تازه و غذاهای سرشار از کلسیم نظیر محصولات لبنی، سبزیجات تیره صیفی، ساردین و مغزها)، همراه با مکمل‌های غذایی (نظیر کلسیم، منیزیم، و ویتامین د) است و فعالیت‌های ورزشی مناسب، همگی اچزای مهم در راهبردهای مرسوم درمانی و پیشگیری و رویکردهای جایگزین در بیماری هستند؛ به‌علاوه، پزشکان، جایگزین کردن تعدادی از داروهای گیاهی یا مکمل‌های گیاهی را توصیه می‌کنند.
مکمل‌های گیاهی طراحی‌شده برای کمک به آهسته‌سازی از دست دادن استخواان بر استفاده از گیاهان حاوی کلسیم مانند دم اسب، کاه جو، آلفا آلفا، شیرین بیان و پنیرک مرداب تأکید می‌ورزند. همسان درمانی روی درمان‌هایی که گمان می‌رود به بدن ندر جذب کلسیم کمک کنند، متمرکزند. این درمان‌ها احتمالاً شامل موادی نظیر کربنات کلسیم یا سیلیکا هستند. در طی باستانی چین، پزشکان، گیاهانی را توصیه می‌کردند که تصور می‌شد از دست دادن استخوان را کند می‌کنند یا جلوی آن را می‌گیرند که عبارت بودند از: آنجلیکا سیننسیس و جین‌سنگ آسیایی. هورمون‌درمانی طبیعی با استفاده از استروژن‌های گیاهی (از دانه سویا) یا پروژسترون (از سیب‌زمینی وحشی یام) ممکن است برای زنانی که نمی‌توانند یا نمی‌خواهند هورون‌های ساختگی را مصرف کنند، توصیه شود.
این مقاله خوب بود؟ 
3 
1
