واکسینسیون عبارت است از ایجاد ایمنی مصنوعی و اختصاصی در برابر بیماری عفونی معین که به میزان چشمگیری، باعث کاهش بروز علائم و مرگ ناشی از آن بیماری می شود.
در این مقاله ابتدا توضیح واکسن میپردازیم و سپس به انواع واکسن و عواض واکسن و موارد ممنوعیت آن پرداخته ایم
از زمان اجرای برنامه های مؤثر واکسیناسیون، بروز تعدادی از بیماری ها از قبیل دیفتری و فلج اطفال به طور عمده کاهش پیدا کرده اند و بیماری آبله نیز ریشه کن شده است.
در 1796 میلادی ادوارد جنر (کاشف اولین واکسن) واکسینه شدن با ویروس آبله گاوی را ابداع کرد. در حدود صد سال بعد، لویی پاستور اصل حاکم بر واکسینه شدن را به این صورت بیان کرد: به منظور تقویت ایمنی بدن علیه میکروب‌های آسیب‌رسان، می‌توان از فرآورده‌های تغییر یافته همان میکروب ها (واکسن) استفاده کرد.
در ایمن سازی فعال که واکسینه شدن نامیده می شود، تجویز ماده ای به نام واکسن و تحریک دستگاه ایمنی بدن انجام میشود، این ماده باع میشود که سیستم ایمنی بدن ماده ای مولکولی بنام “آنتی بادی” تولید کند و بواسطه همین مولکول بدن در برابر بیماری معینی، مقاومت پیدا میکند. “آنتی بادی” مولکولی پروتئینی است که بدن برای مبارزه با باکتری ها آن را تولید میکند “آنتی بادی” باکتری ها و ویروس ها را از بین میبرد
“آنتی بادی” های ایجاد شده قادرند به عوامل بیماری زا و بیگانه بچسبند و یا آن ها را غیرفعال کنند. واکسینه شدن معمولاً مقاومت طولانی مدت در برابر بیماری ایجاد میکند. واکسن، ماده ایمنی زا است اما همچنین غیر بیماری‌زا است و بدن انسان را در مقابل عامل بیماری‌زای خاص و مشخصی، مصون میکند.
واکسینه شدن و ایمن‌سازی اغلب به منزله دو اصطلاح یکسان استفاده می شوند، اما واکسینه شدن به معنی تجویز واکسن یا توکسوئید (سم ضعیف شده) است؛ در حالی که ایمن سازی، به معنی فرایند القا یا ایجاد ایمنی با استفاده از هر روش از جمله پادزهر یا واکسن است.
انواع واکسن ها: باکتری ضعیف شده و سم ضعیف شده
واکسن‌ها بر اساس اجزا تشکیل دهنده به دو نوع 1-باکتری کشته شده و 2-سم ضعیف شده طبقه بندی میشوند:
1- در نوع اول، واکسن حاوی اجزای پیکره عامل بیماری زاست. چنین واکسنی دارای باکتری زنده ضعیف شده مانند واکسن سل یا باکتری کشته شده مانند واکسن سیاه سرفه است. معمولاً واکسن های زنده ضعیف شده، مؤثرتر از انواع کشته شده هستند؛
2- در نوع دوم، واکسن، فرآورده سم زدایی شده عامل بیماری زا را برای ایجاد ایمنی دارد که به این نوع، توکسوئید یا سم ضعیف شده نیز می گویند؛
در بیماری هایی مانند کزاز و دیفتری که عامل بیماری‌زا از طریق ترشح سموم بیماری زایی می کند، برای ایجاد ایمنی در فرد، باید از توکسوئید استفاده کرد.
مهم ترین مزیت ایمن سازی فعال، نسبت به ایمن‌سازی غیرفعال، محافظت طولانی مدت و قابل تشدید از طریق تجویز مکرر پادگن است.
گاهی از پادگن های سطحی میکروب برای تهیه واکسن بی‌خطر و مؤثر استفاده می‌کنند که نمونه آن واکسن مننژیت است.
و گاهی نیز برای این منظور، از روش‌های نوترکیبی DNA استفاده می شود؛ از جمله در واکسن هپاتیت B .
دستگاه ایمنی بدن، با استفاده از روش هایی که برای مبارزه با عوامل بیماری‌زا به کار می رود، به واکسن ها نیز پاسخ می دهد. برای پیشگیری از بیماری، معمولاً باید قبل از مواجهه با عامل بیماری زا واکسینه شدن را انجام داد.
بر این اساس، واکسن ها از نظر ساخت به سه نسل اول، دوم و سوم تقسیم میشوند؛
1- واکسن های نسل اول مانند واکسن های سرخک، کزاز و دیفتری که از خود میکروب یا اجزا و ترشحات آن تشکیل شده اند و فقط تغییراتی برای ایمن زایی یا کاهش حدت بیماری زایی آن ها، اتفاق افتاده است.
2- واکسن های نسل دوم از قبیل واکسن هپاتیت ب :
که پس از شناسایی اجزای ایمن زای میکروب، ژن مولد آن در داخل پلاسمید یا ناقل مناسب دیگری، قرار می گیرد در این معمولاً به داخل باکتری، مخمر یا یاخته های دیگری از قبیل باکتری معرفی میشود و آن اجزای خاص، از طریق آن باکتری تولید می شود.
اکنون از ویروس واکسینا نیز در نقش حامل ژن مورد نظر، استفاده می‌کنند و پس از خالص سازی به منزله واکسن نوترکیب مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی از مزایای این روش، این است که واکسن، فاقد عوامل غیر اختصاصی و غیر ایمن زا و خالص تر است و این میزان بی‌خطری واکسن را افزایش می‌دهد.
3- واکسن های نسل سوم که به تازگی تولید آن شروع شده و تا کنون در جانورانی خاص و در مواردی نیز در انسان، به کار رفته است، واکسن هایی هستند که به جای تزریق پروتئین یا جزئی از میکروب، برای ایمن زایی از خود ژن تولید کننده آن جزء استفاده می‌کنند و ژن را وارد بدن موجود زنده می‌کنند.
این روش مزایا و معایبی دارد. از مزیت های این روش این است که فرد دائم در معرض پادگن قرار می‌گیرد و ایمنی پایداری، ایجاد میکند و نگه داری آن ها نیاز به زنجیره سرد (نگه داری در شرایط دمایی خاص) ندارد،
اما هنوز بررسی‌های کافی در مورد این نوع واکسن ها صورت نگرفته و نگرانی‌هایی درباره تداخل آن با ژن های فرد، فعال سازی ژن های سرطان زای خفته و بروز مشکلات و عوارض ناخواسته، مطرح شده است.
روش استفاده از واکسن ها و محل تزریق واکسن ها
راه ورود و محل تزریق واکسن به بدن، عامل مهمی در موفقیت واکسینه شدن است.
از راه ها و محل های گوناگونی برای تجویز واکسن استفاده می شود تا حداکثر پاسخ ایمنی با حداقل عوارض جانبی، ایجاد شود.
این راه ها عبارت اند از:
دهان،
داخل بینی،
داخل جلدی،
زیر جلدی
و داخل عضلانی.
واکسن ها باید به روش مصوب تعیین شده تجویز شوند تا ایمن زایی و بی‌خطر بودن آن ها، تأمین شود؛
برای مشاوره با پزشک به بخض ویزیت آنلاین مراجعه نمایید
برای مثال در صورت تجویز زیر جلدی واکسن سه گانه (دیفتری – کزاز – سیاه سرفه) به جای روش داخل عضلانی، خطر بروز واکنش های جانبی افزایش پیدا می کند.
واکسن های دارای تقویت کننده (آجوانت) از قبیل هیدروکسید آلومینیم باید در داخل عضله، به صورت عمیق، تزریق شوند.
محل مناسب برای تزریق عضلانی، قسمت قُدامی، خارجی بالای ران و عضله دلتوئید است، البته در کودکان، می توان از محل های عضلانی دیگر نیز برای تزریق استفاده کرد.
راه دهان برای واکسن فلج اطفال خوراکی و تزریق داخل جلدی برای واکسن سل مناسب است.
واکسن های ویژه که از آنتی بادی ها ساخته میشوند
یک روش ایمن سازی استفاده از پادزهر های از جنس آنتی بادی میباشد که برای درمان مار گزیدگی، عقرب گزیدگی ،بوتولیسم ،کزاز ،هاری و دیفتری کاربرد دارند:
استفاده از ایمن سازی غیرفعال به منظور کاربردهای درمانی و پیشگیری، از ۱۹۴۵ میلادی آغاز شد.
آنتی بادی های پادزهر از خون انسان یا حیوان بهبود یافته از بیماری، یا ایمن شده با واکسن، تهیه میشوند.
این نوع ایمن سازی در افرادی که نقص در تولید پادتن دارند به سرعت، محافظت ایجاد میکند؛
بنابراین، ایمن‌سازی غیر فعال در افرادی که نمی توانند پادتن تولید کنند یا در افراد طبیعی که ممکن است قبل از ایجاد ایمنی حاصل از واکسن بیماری در بدن آن ها ایجاد شود و نیز در درمان اختصاصی مار گزیدگی، عقرب گزیدگی و بوتولیسم به کار می رود.
برای مشاوره با پزشک به بخض ویزیت آنلاین مراجعه نمایید
سه نوع فرآورده در ایمن سازی غیرفعال به کار می رود که عبارت اند از:
- گلوبولین سرم خون انسانی برای مصارف کلی، مانند گاماگلوبولین که به شکل داخل عضلانی یا وریدی، تزریق میشوند؛
- ایمونوگلوبولین های سرم انسانی اختصاصی با پادتن مشخص علیه عامل خاص از قبیل ایمونوگلوبولین ضد هپاتیت بی؛
- سرم ها و پادزهر های حیوانی مانند پادزهر دیفتری. در اثر مصرف سرم حیوانی، احتمال بروز واکنش های حساسیتی و شوک آنافیلاکتیک وجود دارد.
ایمن سازی هم زمان فعال و غیرفعال(واکسن و پادزهر همزمان):
از نوع ایمن سازی توأم برای ایجاد محافظت فوری موقت و محافظت تأخیری پایدار در مقابل بیماری هایی از قبیل هاری و کزاز استفاده می شود. در این روش، واکسن و ایمونوگلوبولین به صورت هم زمان در دو محل جداگانه از بدن تزریق می شوند.
در صورت تزریق پادتن به فرد، باید از تزریق واکسن های ویروسی زنده ضعیف شده (جز واکسن تب زرد و فلج اطفال) تا فاصله زمانی سه ماه، خودداری کرد.
این مقاله خوب بود؟ 
40 
4
بسیار عالی خوب است