آنژیوگرافی قلب چیست و چگونه انجام میشود

یکی از روش های تشخیصی پزشکی که در آن، از مایعی که تحت پرتوهای ایکس، قابل رؤیت است، برای تهیه تصویر از شریان های قلب یا هر اندام دیگر، بهره گیری می شود.
این روش اولین بار در اوایل دهه ۱۹۵۰ میلادی استفاده شد و اکنون به روشی معیار، در تعیین موقعیت و نواحی انسداد یا تنگی عروق و تداخل در گردش خون، تبدیل شده است؛ چنانچه آنژیوگرافی برای عروق قلب صورت گیرد، آن را آنژیوگرافی شریان های اکلیلی می نامند.
باید دانست تنگی یکی از شریان های تغذیه کننده قلب، ممکن است چنان خطرناک باشد که به بروز درد قفسه صدری به هنگام ورزش و فعالیت، بر اثر عدم کفایت خون رسانی به قلب، منتهی شود. قلب، اندام خاص عضلانی است که باید مداوم در حال ضربان باشد؛ چه در بیداری و چه به هنگام خواب، چه در حال استراحت و چه موقع فعالیت، قلب باید به بدن خون رسانی کند.
به هنگام نیاز بیشتر، همانند دویدن یا دوچرخه سواری سریع، عضله قلب، سخت تر کار می کند، تا نیاز دستگاه ماهیچه ای بدن به خون حاوی اکسیژن را برآورده سازد. قلب، خون مورد نیاز خود را از اولین شریان‌هایی دریافت می‌دارد که از بزرگترین شریان، یعنی آئورت منشعب می شوند و بدین ترتیب قلب از خونی پرفشار و حاوی بیشترین اکسیژن بهره‌مند می‌شود.
این شریان‌ها که عضله قلب را مشروب می سازند، شریان های اکلیلی نام دارند و در اطراف قلب، طی مسیر می کنند تا به همه بخش‌های این اندام عضلانی پرکار، خون کافی برسانند
با افزایش سن فرد، روندی آغاز می‌شود که طی آن، رسوب کلسترول با عث تنگ یا بسته شدن شریان‌های اکلیلی می‌شود و یا در عضلات عروق اسپاسم رخ می دهد و یا لخته ای که در گردش خون در حرکت است، درون یکی از این شریان ها جای می‌گیرد، همه این رویداد ها، می توانند باعث بروز درد یا حتی مرگ شوند؛ زیرا در این حال، به عضله قلب، اکسیژن بسیار اندکی می رسد.
درد در قفسه صدری در اثر کمبود اکسیژن در قلب را آنژین می‌نامند که اختلالی خطرناک و نیازمند توجه پزشکی است. بروز آنژین می‌تواند نشان‌دهنده انسداد عروقی باشد که گاهی به سادگی و با تجویز دارو قابل کنترل است، یا آن که حاصل انسداد مرگ آفرین باشد که در این صورت برای برقراری مجدد گردش خون، جراحی بای پس انجام می شود.
برای درمان آنژین لازم است که پزشک از موقعیت دقیق انسداد آگاهی پیدا کند و بداند آیا انسداد فقط در یک شریان روی داده است یا شریان های متعدد درگیرند و نیز آن که آیا انسداد نسبی است یا کامل؛ به عبارت دیگر آگاهی از شدت انسداد نیز در درمان ارزشمند است.
با تهیه آنژیوگرام می توان موقعیت انسداد و نیز شدت آن را تشخیص داد. تهیه آنژیوگرام، نوعی بررسی تهاجمی است؛ زیرا در آن لازم است کاتتری به درون یکی از شریان های بیمار، وارد شود.
در انجام این امر، متخصص قلب معمولاً از طریق شریانی در ران، لوله ای بلند و باریک یا همان کاتتر را به درون بدن بیمار وارد می کند. این اقدام، با هوشیاری کامل بیمار و تحت بی‌حسی موضعی، صورت می پذیرد.
در این حال بیمار با دستور پزشک خود از یک پهلو به پهلوی دیگر می غلتد تا امکان تهیه نماهای گوناگون از قلب فراهم آید. شریان‌ها، گیرنده درد یا لمس ندارند و از این رو بیمار اساساً پیشروی کاتتر در شریان هایش را احساس نخواهد کرد.
کاتتر از جنسی تهیه شده که در تصاویر پرتو ایکس قابل رؤیت است و بدین لحاظ، پزشک قادر است مسیر گذر آن را دنبال کند. پزشک ابتدا کاتتر را به درون شریانی در ران و از آنجا به درون شریان بزرگ بدن، یعنی آئورت، می‌فرستد.
نوک کاتتر، مفصل دارد و اندکی خمیده است و بدین ترتیب می‌توان با چرخاندن کاتتر، آن را از شریانی به شریان دیگر هدایت کرد. پزشک برای ردیابی پیشروی کاتتر از فلوئوروسکوپ استفاده می‌کند. فلوئوروسکوپ صفحه ای است که پرتوهای اشعه ایکس پس از گذر از بدن بیمار، بر آن، ظاهر می‌شوند. بدنه قابل رؤیت کاتتر بر این صفحه، همچون سایه ای بلند و در حال حرکت مشهود است.
پزشک نوک کاتتر را از آئورت به درون شریان اکلیلی اصلی هدایت می کند و در آن ماده ای حاجب، تزریق می‌کند. ماده حاجب، مایعی است که به هنگام تابش پرتوهای ایکس قابل رؤیت است.
با پخش شدن این ماده درون شریان های اکلیلی، از پیشرفت ماده در مسیر شاخه ای این شریان‌ها، تصاویر ویدئویی تهیه می شود. باید توجه داشت که ماده حاجب بر صفحه فلوئوروسکوپ فقط برای لحظاتی قابل رؤیت است و پس از آن از شریان ها خارج می شود، اما وقتی از آن تصاویر ویدیویی تهیه شود، امکان مشاهده پدیده ها با سرعت کمتر، فراهم می آید؛ بدین ترتیب هر گونه تنگی یا توقف گردش خون در شریان ها، با ملاحظه الگوی پخش شدن ماده حاجب درون عروق، قابل تشخیص خواهد بود.
این تصاویر مسیر عروق در قلب را به جز در نقاطی که تنگی وجود دارد نشان می‌دهد و در مواردی که تنگی یا انسداد وجود داشته باشد، از قطر ماده حاجب در حال گذر از عروق، کاسته می شود و یا اصلاً ماده حاجب از آن عبور نمی کند.
پزشک در این حال نیز می تواند سر کاتتر را درون شریان جا به جا کند و یا آن را به سوی شریانی دیگر، هدایت کند. با روشن شدن موقعیت نقاط آسیب‌دیده، پزشک قادر خواهد بود در مورد انتخاب بهترین شیوه درمانی تصمیم بگیرد.
به تعبیر دیگر باید دانست که آنژیوگرام شریان های اکلیلی، نوعی بررسی است که می‌توان آن را عکس برداری از شریان نامید؛ این روش را اساساً آرتریوگرام می‌نامند. شریان ها همانند لوله های طویلی با دیواره عضلانی هستند که خون را از قلب به همه اندام های بدن، می‌رسانند.
یاخته های عضلانی موجود در جدار شریان، بدان اجازه می‌دهد که مطابق با نیاز مندی بافت ها به خون، از قطر شریان کاسته یا بر آن بیفزایند؛ مثلاً بلافاصله پس از صرف غذا، شریان های دستگاه گوارش برای آن که مواد مغذی را بیشتر جذب کنند، گشاد و در همین هنگام، شریان‌های دست و پا تنگ می‌شوند.
در مقابل، هر زمان که فرد بدود یا بازی کند، شریان های دست و پا و شریان های دیگر عضلاتی که در آن فعالیت و تحرک وجود دارد ،گشاد خواهند شد تا حداکثر مقدار ممکن خون حاوی اکسیژن را به عضلات مزبور برسانند. در این حال، شریان های دستگاه گوارش منقبض خواهند شد.
از آرتریوگرام در تصویر برداری از شریان های دیگر اندام های بدن غیر از قلب نیز بهره گیری می شود.
از این روش تشخیصی می‌توان برای تصویربرداری از شریان‌های مغز و تعیین موقعیت پارگی شریانی که منجر به سکته مغزی شده یا شریان های کلیه ها و پاها نیز استفاده کرد و البته در همه حال، اساس این بررسی بر تزریق یک ماده حاجب قابل رؤیت با پرتوهای اشعه ایکس به درون رگی مناسب و سپس تهیه تصویر از شریان هایی است که پخش ماده حاجب درون شان، آن ها را قابل رؤیت کرده است.